του Renaud Girard (*)
7 Ιουνίου 2017 ♦ Επειδή στα δικά του εδάφη οι θρησκευτικοί πόλεμοι σταμάτησαν τον 16ο αιώνα, δηλαδή πριν από πολύ καιρό, η Δύση δυσκολεύεται πολύ να τους κατανοήσει. Οι αναλυτές δεν μπορούν να δουν, να καταλάβουν και άρα να δώσουν ένα όνομα σε αυτόν τον νέο εχθρό που κτυπά θανάσιμα τη Δύση στο εσωτερικό της, στην καρδιά των πρωτευουσών της.
Το φαινόμενο είναι αναμφισβήτητα νέο στην ιστορία της πολεμολογίας. Μπορεί το 1939 η φασιστική ιδεολογία να είχε ήδη οπαδούς στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά κανείς άγγλος ναζί δεν πήγε να μαχαιρώσει συμπατριώτες του μπροστά στο Γουεστμίνστερ…
Όταν διαβάζαμε την Κυριακή 4 Ιουνίου στην ιστοσελίδα του BBC τα άρθρα που αναφέρονταν στην επίθεση της προηγουμένης στη γέφυρα του Λονδίνου, υπήρχε μια λέξη που δεν συναντούσαμε πουθενά: η λέξη «ισλάμ». Κι όμως, οι δράστες είχαν επιτεθεί στα θύματά τους φωνάζοντας: «Αυτό είναι για τον Αλλάχ!»
Αν κρίνουμε από τις επίσημες δηλώσεις, μια ομάδα που λέγεται «οι τρομοκράτες» έχει κηρύξει πόλεμο στη Δύση. Η τρομοκρατία δεν είναι όμως παρά ένας τρόπος να προκληθεί τρόμος στον εχθρό. Είναι ένα όπλο, όπως το Στούκα, η ναπάλμ, η βόμβα θραυσμάτων. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τα όπλα που χρησιμοποιούν οι τρομοκράτες έχουν τα κίνητρά τους. Στο όνομα ποιού πράγματος σκοτώνουν;
Όπως είχε εξηγήσει προφητικά ο Χάντινγκτον σε ένα προφητικό βιβλίο που εκδόθηκε το 1996, έχουμε μπει στην εποχή της «σύγκρουσης των πολιτισμών». Ο καθηγητής του Χάρβαρντ δεν ήθελε βέβαια να επαληθευτούν οι προφητείες του: είχε απλώς το πνευματικό θάρρος να μας προειδοποιήσει, και υπέστη το ανάθεμα των πολιτικά ορθών. Αλλά η σύγκρουση ανάμεσα στον αραβομουσουλμανικό πολιτισμό και τον δυτικό πολιτισμό αποτελεί πλέον μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα. Εχουμε πολλές διαφορές με άλλους πολιτισμούς (τον κινεζικό, τον ινδουιστικό κλπ), αλλά κανείς από αυτούς δεν εμπνέει τους φανατικούς να σκοτώσουν στο όνομα του Θεού.
Είναι λοιπόν καιρός να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Υπάρχει πρόβλημα με το ισλάμ; Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Ένα τεράστιο πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι αποδίδουμε συλλογική ευθύνη σε όλους τους μουσουλμάνους που ζουν στη Δύση ή θέλουν να την επισκεφθούν; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Και η απόδειξη, μεταξύ άλλων, είναι η μετρημένη αντίδραση του δημάρχου του Λονδίνου, που είναι μουσουλμάνος.
Ποιο είναι λοιπόν το γιγαντιαίο πρόβλημα που έχουμε με το ισλάμ; Είναι ότι η μεταρρύθμισή του έγινε τον 20ό αιώνα – και συνεχίζεται και σήμερα – αλλά προς τα πίσω, όχι προς τα εμπρός. Και λέγεται σαλαφισμός. Μια λέξη που μπορούμε να μεταφράσουμε ως επιστροφή στη θρησκεία των ευλαβών προγόνων μας (των Βεδουίνων της αραβικής χερσονήσου, κατά τον 7ο αιώνα). Ενας καλός μουσουλμάνος στη σημερινή εποχή είναι λοιπόν εκείνος που θεωρεί, όπως στη Μεδίνα πριν από 13 αιώνες, ότι η μαρτυρία μιας γυναίκας αξίζει το μισό της μαρτυρίας ενός άνδρα, ότι η ανοχή απέναντι στους ανθρώπους που εκφράζονται ελεύθερα δεν είναι αποδεκτή και ότι η αποστασία είναι έγκλημα.
Ο χριστιανισμός γνώρισε τον ουμανισμό της ιταλικής Αναγέννησης, τη Μεταρρύθμιση στις χώρες του Βορρά, και την Αντι-Μεταρρύθμιση (που ήταν ένα είδος Μεταρρύθμισης) στον κόσμο που παρέμεινε καθολικός. Οι εξελίξεις αυτές αποτέλεσαν πρόοδο, γιατί ο χριστιανισμός αποδέχθηκε τις ανακαλύψεις της επιστήμης. Η λατρεία της επιστήμης και της τεχνικής, σε συνδυασμό με τις επιταγές για τη μεταμόρφωση του κόσμου (η παραβολή των ταλέντων) και τον διαχωρισμό της πολιτικής από τη θρησκεία («Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι»…), προκάλεσε μια εκπληκτική ανάπτυξη του χριστιανισμού. Απέναντί του βρέθηκε ένα ισλάμ, που στην αρχή παρήκμαζε (μετά την αποτυχία της πολιορκίας της Βιέννης, το 1688) και στη συνέχεια οπισθοχώρησε (μετά το «αντιαποικιακό» όνειρο της δεκαετίας του ’30 για μια επιστροφή στις ρίζες του ισλάμ). Τι απογοήτευση!
Τον 19ο αιώνα, υπήρχε στο Κάιρο και στην Τύνιδα ένα σουνιτικό ισλάμ πεφωτισμένο και ανεκτικό. Γιατί δεν νίκησε αυτή η εκδοχή; Επειδή τα δολάρια του πετρελαίου ενίσχυσαν τις πιο αντιδραστικές κοινότητες του μουσουλμανικού κόσμου: τους ουαχαμπίτες του Κόλπου (που ρίχνουν τώρα την ευθύνη ο ένας στον άλλον, όπως δείχνει η σύγκρουση της Σαουδικής Αραβίας με το Κατάρ). Οι πολιτικές, κοινωνικές και ηθικές απογοητεύσεις του σύγχρονου ισλάμ τροφοδοτούν το όνειρο του σαλαφισμού, το οποίο οδηγεί όλο και συχνότερα σε πράξεις βίας. Ας το καταλάβουμε, για να μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε.
(*) Ο Ρενό Ζιράρ είναι αρθρογράφος της Figaro
Πηγή: Le Figaro, ΑΠΕ-ΜΠΕ
